گزارش سه ماهه دوم ۲۰۲۱ جمعیت حقوق بشر آزربایجان «ارک» از بی توجهی و تخریب آثار تاریخی و فرهنگی آزربایجان

آثار تاریخی و فرهنگی آزربایجان در شهرها و روستاها همواره با بی توجهی جمهوری اسلامی ایران همراه است. در طول سه ماهه گذشته دستکم ۱۵ گزارش از وضعیت اسفبار آثار تاریخی و فرهنگی منتشر شده است.

تخریب و نابودی کامل آثار تاریخی و فرهنگی
حمام تاریخی «ملاهادی» اردبیل علیرغم ثبت در سازمان میراث فرهنگی در آستانه نابودی کامل قرار دارد. حمام ملاهادی با شماره ثبت ۱۱۱۹۴ در آستانه نابودی و در وضعیت بسیار نامناسبی قرار دارد. این بنا هم‌اکنون بیش از یک اثر تاریخی به مخروبه شبیه است. (۱)

Figure 1 حمام تاریخی «ملاهادی» اردبیل

در شهر ماکو (داش ماکی) مجسمه ستارخان، سردار ملی آزربایجان (آزربایجان) تخریب شد. شهروندان آزربایجانی ضمن محکوم کردن این اقدام خواستار دستگیری و مجازات تخریب کنندگان مجسمه ستارخان شده اند اما مسئولان سکوت کرده اند. (۲)

Figure 2 تخریب مجسمه ستارخان

میدان اسب دوانی خوجا در تبریز تبدیل به بیابان شده است. بر اساس، ویدیویی که توسط یکی از اساتید در حوزه ورزش از نابودی میدان اسب دوانی قدیمی در تبریز خبر می دهد. (۳)

بخشی از کتیبه ۱۸۰ ساله فتحعلی شاه قاجار معروف به «نقش خاقان» را در «چشمه‌لی» شهر ری استان تهران تخریب شد. رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان ری به ایرنا گفت قسمتی از این کتیبه تاریخی «توسط افراد ناشناس با مواد شیمیایی (رنگ مو) مخدوش شده‌است.» (۴)

Figure 3 کتیبه فتحلی شاه قاجار را تخریب کردند

بر اثر بی توجهی مسئولان میراث فرهنگی، افراد ناشناس سنگ قبرهای گورستان تاریخی روستای بکرآباد (بئکوو) ورزقان را تخریب کردند. گورستان ۷۰۰ ساله روستای بئکوو از آثار تاریخی ارزشمند آزربایجان می باشد و در آن مقابری از دوره های مختلف تاریخی وجود دارد. این مجموعه ارزشمند توسط مسئولان ایران به حال خود رها شده و در حال نابودی است.
شماری از سنگ قبرهای نفیس این گورستان که دارای نقوش و حجاری های زیبایی هستند، توسط افراد ناشناس تکه تکه شده و در فضای اطراف پراکنده شده است. شمار دیگری از سنگ قبرها نیز بر اثر بی توجهی مسئولان و عدم اتخاذ تدابیر حفاظتی، صدمه دیده اند و نیازمند مرمت هستند. (۵)

آثار تاریخی «سولطان‌داغی» کوه سهند در وضعیت اسفباری به سر می برد. بر اساس گزارشی از سوی مستند سازان آزربایجانی (محمد علیمرادی) سنگ های تاریخی به جای پله استفاده شده و یا این سنگها را میان بتن‌ها جای سازی کرده اند. (۶)
محمد علیمرادی،همچنین در فیلمی کوتاه به معرفی روستای تاریخی قیروه زنگان پرداخته است. او ضمن تشریح جایگاه تاریخی این منطقه، وضعیت اسفبار این اثر ارزشمند آزربایجان را به تصویر کشیده است.
روستای باستانی قیروه دروازه زنجان بوده، دو طرف روستا با صخره های بزرگ محصور بوده و از داخل آن رود ابهر عبور می کرده است اما در نتیجه سدسازی های بی رویه، این رود خشک شده و صدمات جبران ناپذیری بر کشاورزی و باغداری منطقه وارد کرده است. با خشک شدن رود، حیات در این روستا تا سرحد نابودی کامل پیش رفته و بسیاری از اهالی منطقه به دلیل بی آبی، از منطقه کوچ کرده اند. هم اکنون قلعه ها، مسجد، حمام، آسیاب ها و دهها اثر تاریخی ارزشمند این روستا در اثر بی توجهی مسئولان میراث فرهنگی ایران به حال خود رها شده و در حال نابودی است. (۷)

بی توجهی به آثار تاریخی و فرهنگی

محوطه ارک تاریخی تبریز به پارکینگ تبدیل شده است. این در حالی است که بر اساس قوانین مربوط به حفاظت و مرمت بناها و بافت های تاریخی مصوب کشور ایران و بر اساس کنوانسیون های بین المللی حفظ و احیای آثار تاریخی، «هرگونه ساخت و ساز در حریم قانونی آثار تاریخی ممنوع می باشد.» (۸)

روستای شادآباد مشایخ یکی از روستاهایی است که در جنوب غربی تبریز واقع شده است؛ روستایی که در دوره‌هایی از تاریخ، محل زندگی برخی از بزرگان و مشاهیر تاریخ بوده است. یکی از نقاط اعجاب برانگیز بودن این گورستان، قدمت تاریخی آن است که از دیرباز به دلیل وجود سنگ‌های شیر، قوچ، صندوقی و گهواره‌ای شکلی که دارد مورد توجه عام و خاص قرار گرفته است.

اما این روزها این گورستان تاریخی حال و روز خوبی ندارد و متأسفانه طی سال‌های اخیر سنگ‌های قبور در این گورستان مورد تخریب قرار گرفته و حتی در حال حاضر، محل دقیق آرامگاه برخی از عرفا و صوفیان به دلیل از بین رفتن سنگ‌های قبور مشخص نیست. (۹)

پل میربهاءالدین زنگان(زنجان) با قدمت ۱۰۰ ساله، متعلق به دوران قاجار است و در قسمت جنوبی حومه شهر زنجان و بر روی زنجانرود احداث شده است. با اینکه پل میربهاءالدین یکی از جاذبه‌های گردشگری استان زنگان محسوب می‌شود، اما این روزها به دلیل بیکفایتی مسئولان شهرداری و سازمان میراث فرهنگی به محل انباشت زباله تبدیل شده است. (۱۰)

محوطه باستانی کنزق سرعین مورد غفلت واقع شده است. مقامات بودجه ای را برای مرمت این بنای تاریخی با معماری منحصربه فرد اختصاص نمی دهند. نادر فلاحی، مدیرکل اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل گفت که «مرمت این مجموعه تاریخی از سال ۹۸ آغاز شد.» نادر فلاحی در مصاحبه با خبرگزاری ایرنا گفت که بعد از چند سال، به این مجتمع تنها ۲۰ میلیارد تومان برای کار تعمیر و تحقیق اختصاص یافته است. (۱۱)

جمع آوری و حذف آثار فرهنگی و مجسمه ها و تندیس ها
طی ماههای گذشته اِلمان پیانو از خیابان شهر جمع آوری شد و بعد از اعتراض گسترده دوست دارن هنر و فرهنگ و به دلایل خیلی خاص به جای دیگری منتقل شد، این اتفاق برای مجسمه «میرزا محمدعلی‌خان صادیق اوغلو تربیت» نیز افتاد.

منابع و رسانه های محلی در کلان‌شهر تبریز، خبر می دهند که مجسمه شهردار معاصر تبریز واقع در پیاده راه تربیت، توسط عوامل شهرداری بصورت مخفیانه از جا کنده و به انبار شهرداری منتقل شده است! (۱۲) همچنین رسانه های محلی در آزربایجان‌ خبر می دهند که «سردیس قاسم خان والی» که با احداث ساختمان جدید شهرداری تبریز مقابل این عمارت نصب شده بود، به دلایلی نامعلوم برچیده شده است. (۱۳)