جمعیت حقوق بشر آذربایجان – ارک درباره حقوق بشر آذربایجانی های ساکن در ایران
در گزارش سه‌ماهه پیش رو، تنها گزارش‌هایی مورداستفاده قرارگرفته‌اند که «جمعیت ارک» آن‌ها را دریافت نموده است و یا رسانه‌ای شده‌اند؛ اگرچه ممکن است وضعیت بهداشت و محیط‌زیست در شهرهای آزربایجان به‌مراتب وخیم‌تر باشد.
در این مدت ۳۸ گزارش از وضعیت وخیم بهداشت و محیط‌زیست در شهرهای آزربایجان منتشرشده است.
_ ممنوعیت خرید واکسن کرونا از کشورهای غربی:
مهم‌ترین خبر در زمینه سلامتی، ممنوعیت خرید واکسن کرونا از کشورهای اروپایی و آمریکایی است که به دستور رهبر ایران، علی خامنه‌ای(روز جمعه ۱۹ دی‌ماه) اجرا شد و هلال‌احمر ایران خرید ۱۵۰ هزار واکسن کرونای تولید فایزر را متوقف کرد. جان میلیون‌ها انسان به دلیل عدم دسترسی به واکسن کرونا درخطر جدی است.
_ عدم دسترسی مردم روستاها به آب آشامیدنی:
آب آشامیدنی و لوله‌کشی سالم بهداشت و سلامتی اجتماعی را در پی دارد، اما دو روستای «کلو» و «رحیم قیشلاقی» ورزقان که در کنار بزرگ‌ترین معدن طلای خاورمیانه قرار دارند، از داشتن آب آشامیدنی محروم هستند.
اهالی این دو روستا برای تأمین آب آشامیدنی مجبورند با پای پیاده به سد حاجیلار در یک کیلومتری روستا بروند و یا با مشقت فراوان ۲۰ کیلومتر راه را با ماشین طی کنند و از شهر خاروانا آب شرب تأمین نمایند.
به گفته اهالی، در روستای کلو یک چاه عمیق زده‌شده اما به خاطر نبود برق، اهالی منطقه نمی‌توانند از آن استفاده نمایند.
در استان قزوین نیز ۴ هزار انشعاب آب روستائیان به دلیل اختلافات مرزی با روستای نوده گیلان قطع‌شده است. اهالی روستای احمدآباد می‌گویند: «در این برف و سرما و باوجود ویروس کرونا، با قطع ۴ هزار انشعاب آب آشامیدنی، آن‌ها مجبورند با دبه آب را به خانه‌های خود حمل کنند.»
_ عدم اختصاص حق آبه به دریاچه‌ها و تالاب‌ها:
دریاچه اورمو (اورمیه) در آخرین روزهای بهمن‌ماه وضعیت چندان مناسبی ندارد، تراز آبی این دریاچه؛ بزرگ‌ترین دریاچه نمکی خاورمیانه رو به کاهش است.
حق آبه به این دریاچه اختصاص نیافته است. ،در سال جاری یک‌دفعه وزارت نیرو بر اساس جدول توافقی رهاسازی‌های آب دریاچه ارومیه که ۶۴۰میلیون مترمکعب بود را قطع کرد و تنها ۱۶۵ میلیون مترمکعب آب به دریاچه رساند. دلیل این‌که تراز دریاچه ارومیه امسال کاهش پیداکرده است دقیقاً به همین عدم پرداخت حق‌آبه ربط دارد.»
«سرگئی کود سورچکوف»؛ فضانورد روس (در ۵ مارس، ۱۵ اسفند)، تصاویر ماهواره‌ای جدیدی از آخرین وضعیت دریاچه اورمو(اورمیه) را منتشر کرد. (مراجعه شود به تلگرام ارک برای گزارش کامل وضعیت دریاچه اورمیه)
«سرگئی کود سورچکوف»؛ فضانورد روس با به اشتراک گذاشتن سه تصویر فوق می‌نویسد که دریاچه اورمو درخطر انقراض و نابودی قرار دارد.
وی در ادامه می‌نویسد: «اندازه این دریاچه به‌طور قابل‌توجهی تغییر کرده است، درحالی‌که چندی پیش بزرگ‌ترین دریاچه نمک در خاورمیانه بود. به‌عنوان‌مثال، در مقایسه با سال ۱۹۸۴(۱۳۶۲ شمسی)، آب دریاچه ۷۰٪ کاهش‌یافته است.»
این فضانورد روس همچنین به عمق دریاچه نیز اشاره نمود و افزود: «عمق دریاچه نیز شروع به تغییر کرده است، پیش‌ازاین حداکثر عمق دریاچه به ۱۶ متر می‌رسید، درحالی‌که مشاهدات اخیر نشان می‌دهد عمق این دریاچه به بیش از ۳ متر هم نمی‌رسد.»
بر اساس آماری که در اواخر اسفندماه سال جاری منتشرشده، تراز این دریاچه نسبت به مشابه سال قبل ۱۳ سانتی‌متر کاهش‌یافته است و در درازمدت ۳ متر و ۱۵ سانتی‌متر از تراز دریاچه کم شده است.
کودکان بالباس‌های ملی آزربایجانی در کنار تالاب قاراقیشلاق شهرستان بناب گرد هم آمدند و به زبان تورکی آزربایجانی همه را به مشارکت در نجات این تالاب دعوت نمودند. این تالاب در حاشیه جنوب شرقی دریاچه اورمیه قرار دارد و زیستگاه پرندگان کمیاب است.
یکی از فعالان و دیدبانان محیط‌زیست این شهرستان می‌گوید: «تالاب قاراقیشلاق بناب با تمام پتانسیل و زیبایی منحصربه‌فرد خود هنوز به ثبت جهانی نرسیده است و یکی دیگر از مشکلات اساسی این تالاب، تحقق نیافتن حق آبه برای این تالاب است.»
_ آلودگی شدید معادن برای مردم و محیط‌زیست:
در طی سه ماه اول سال ۲۰۲۱، دستکم سه گزارش از آلایندگی شدید معادن آزربایجان منتشرشده است. به گزارش نصر، حسن عباس نژاد، در نشستی با عنوان «محیط‌زیست آزربایجان‌شرقی، چالش‌ها و فرصت‌ها» که در دانشگاه تبریز برگزار شد، گفت: «بسیاری از شاخص‌های حوزه محیط‌زیست در استان ما خوب نیست و با تخریب محیط‌زیست و زیستگاه‌ها، نابودی تنوع زیستی و جنگل‌ها در سطح کشور و استان مواجه هستیم در معدن طلای اندیرگان آلودگی داریم و اهالی شریف منطقه به‌حق به این موضوع اعتراض دارند و من کاری ندارم چرا و چطور احشام روستائیان تلف شدند، در آن منطقه تنها واحدی که از سیانور استفاده می‌کند، معدن اندیرگان است. هیپ(سد) هایی که در آن معدن ایجادشده از زیرسازی تا بهره‌برداری از آن‌ها هیچ استانداردی نداشته‌اند.»
عباس نژاد افزود: «معدن طلای اندیرگان باید برای ادامه فعالیت خود ضوابط زیست‌محیطی را اجرا کند، هرچند به نظر من این معدن اگر امروز تعطیل شود، بهتر از فرداست. اشتغال، درآمد و هر چیزی دیگری نمی‌تواند مقدم بر سلامت مردم و محیط‌زیست باشد.»
در گزارشی دیگر، انفجارهای غیراصولی و وحشتناک معدن طلای زرشوران تکاب (تیکان تپه) بازهم سبب تخریب خانه‌های اهالی روستای زرشوران شد. یکی از اهالی روستای زرشوران (زره شوران) که دیوارهای خانه‌اش براثر انفجارهای معدن طلا دچار ترک‌های بزرگ‌شده و آب برف و باران به خانه‌اش نفوذ کرده، می‌گوید: «مسئولان معدن به فکر منافع خود هستند ولی خانه‌های ما را ویران می‌کنند. ما درد خود را به چه کسی بگوییم؟ ما با این وضعیت چگونه در اینجا زندگی کنیم؟»
مردم روستای «جیغه (جیغا)» در شهرستان هریس نیز نسبت به فعالیت معدن مس معترض هستند و عنوان می‌کنند که اکتشافات معدن مس محیط‌زیست این روستا را تهدید می‌کند. معدن مس آب‌های سطحی و زیرزمینی روستای جیغه را تهدید می‌کند.
روستاییان جیغه اعلام داشتند که تغییر اقلیم و کیفیت هوا، اثر آلودگی بر آب‌های سطحی و زیرزمینی، اثرات بر خاک منطقه و آلودگی صوتی از مخاطرات معدن کاری در این روستا است.
نماینده کلیبر در مجلس ایران اعلام کرد فقط «نخاله‌های معادن» نصیب آزربایجان می‌شود و عصاره‌اش نصیب سایر استان‌ها می‌شود. به نوشته ایسنا، حسین حاتمی افزود: «منابع بانکی و پولی آزربایجان‌شرقی از رهگذر ارزش‌افزوده عمدتاً نصیب استان نمی‌شود.»
_ قطع گسترده درختان و آتش‌سوزی جنگل‌ها
طی سه‌ماهه گذشته، ده ها تن چوب درخت جنگلی در استان‌های، زنجان و همدان، ۱۲۰ اصله درخت جنگلی از جنگل‌های قاراداغ در شهرستان کلیبر (منطقه میشه پارا در روستای مکیدی) و ۲۴ تن چوب جنگلی در کلیبر، بیش از ۴۰۰ درخت از درختان حیاط دانشگاه اورمیه، ۲۳ هزار اصله درخت از جنگل‌های بکر قاراداغ (توسط معادن مس سونگون) قطع‌شده‌اند.
جنگل‌های گردنه حیران در سمت آزربایجان و استان اردبیل به مدت نزدیک به دو هفته در آتش سوختند، جنگل‌های حیران ، سال‌هاست که به دلیل قطع گسترده درختان در حال نابودی است. زباله‌ها امانش را بریده نمی‌تواند نفس بکشد و حالا آتش‌به‌جانش افتاده است. دادستان استان اردبیل این آتش‌سوزی را «بسیار جزئی» توصیف کرده بود. اما ویدئوها فاجعه زیست‌محیطی را نشان می‌دهند.
_ تجمعات مردمی علیه تخریب محیط‌زیست:
اهالی روستای قره ورن شهرستان میاندوآب با برگزاری تجمع اعتراضی، مانع فعالیت خودروهایی شدند که قصد برداشت شن و ماسه از بستر رود جیغاتی (زرینه رود) را داشتند. تجمع‌کنندگان پلاکاردهای در دست داشتند به بر روی آن‌ها جملاتی مانند «محیط‌زیست قره ورن محل کسب درآمد ادارات نیست، محیط‌زیست جیغاتی سرمایه تمام نسل‌ها، نه به تخریب محیط‌زیست قره ورن» نوشته‌شده بود.
برداشت بی‌رویه شن و ماسه از بستر رودها موجب نابودی پوشش گیاهی منطقه، تخریب محل تخم‌گذاری آبزیان، اختلال در تصفیه آب‌های وارده به آبگیرها، نابودی حیوانات به‌ویژه پرندگان و کاهش غلظت اکسیژن در کف رودخانه و افزایش دمای آب می‌شود.
از سوی دیگر طرح برداشت شن و ماسه از رودخانه مرزی «آستاراچای» برای تأمین مصالح توسط مسئولین زمزمه می‌شود که برای این رودخانه بسیار مضر است.
_ افزایش شکار حیوانات
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست حکومت ایران درباره «وضعیت شکار حیوانات» در ایران می‌گوید: «در شرایط اقتصادی کنونی به‌خصوص در مناطق دورافتاده روستایی، افراد برای تأمین گوشت به‌سوی حیوانات بی‌زبان هجوم می‌آورند.»
_ معضل زباله‌های شهری و پسابهای کارخانه‌ها
به علت کمبود سطل زباله در مسکن مهر شهرستان هشترود، زباله‌های مردم در کنار خیابان رهاشده و این امر باعث آلودگی محیط‌زیست منطقه شده است.
پساب و پسماندهای کارخانه‌های صنعتی در حوالی جاده مایان تبریز در استان آزربایجان‌شرقی به سمت یک نهر آب هدایت می‌شود که ممکن است حاوی مواد سمی و مقادیر بالایی از فلزات سنگین باشند. آب نهر آلوده به پساب و پسماند صنایع اطراف است و در کمال تأسف آب این نهر به مزارع اطراف نیز می‌رسد. گاو و گوسفندهای منطقه از علف‌هایی می‌خورند که با آب کثیف پرورش‌یافته‌اند و نهایتاً گوشت و شیر این حیوانات به مردم می‌رسد. سال‌ها قبل میان شهرداری منطقه ۶ تبریز و اهالی برای ساماندهی نهر تفاهم‌نامه‌ای امضاء شد و بعد از پیگیری‌های متعدد نهایتاً شهرداری باکس‌ها را جهت اجرای پروژه کانال سرپوشیده در منطقه خالی کرد، اما بعد آن دیگر خبری از اقدام و عمل مسئولین نشد.
بخشدار شهرستان بناب نیز از ورود فاضلاب و پسابهای «تصفیه‌خانه و کاوه سودای مراغه» به روستاهای این شهرستان خبر داد. این امر می‌تواند موجب صدمه زدن به آب‌های زیرزمینی شده و فاجعه‌ای زیست‌محیطی را در روستاها رقم بزند.
رئیس شورای روستای زندآباد اهر از « وقوع رانش در سد باطله معدن انجرد اهر» خبر داد که «باعث نشت مواد معدنی شیمیایی به رودخانه و تخریب مزارع کشاورزی شده است.» حسن جدیدی، به خبرگزاری مهر گفت: «به دلیل رانش زمین و نشت مواد شیمیایی به رودخانه زندآباد در حوضه آبریز رودخانه اهر چایی سلامتی و زندگی اهالی روستاهای ابللو، ابریق، آذغان و… در معرض خطر قرار دارد.»
رنگ ایلقناچای ورزقان به دلیل پسابهای سمی معدن سونگون تغییریافته است، پسابهای مس سونگون شدیداً سمی و خطرناک هستند و سبب آلوده شدن آب‌های سطحی و سفره‌های زیرزمینی منطقه شده و سبب نابودی آبزیان، مراتع و جنگل‌های منطقه گشته است. ایلقناچای تا چند سال پیش پر از ماهی بود، اما پس از فعالیت معدن مس سونگون، مردم منطقه شاهد مرگ دسته‌جمعی ماهی‌ها بودند و هم‌اکنون هیچ موجودی در این رودخانه رشد نمی‌کند.