جمعیت حقوق بشر آذربایجان – ارک درباره حقوق بشر آذربایجانی های ساکن در ایران
نقش ارمنستان و بی‌تفاوتی ایران در ترور بیولوژیکی آذربایجان
در روزهای گذشته و پس از باز نشر ویدئوها و تصاویر مربوط به آلودگی آراز (ارس) که در نتیجه تخلیه پساب‌ها و آلاینده‌های صنعتی ارمنستان در این رودخانه ایجاد شده، نگرانی‌ها نسبت به سونامی سرطان در آذربایجان افزایش یافته است.
به گزارش “صفحه اطلاع‌رسانی عباس لسانی”، دهه‌هاست که آلودگی رودخانه آراز که یکی از مهمترین منابع آبی آذربایجان برای تامین آب آشامیدنی و کشارزی این جغرافیاست، منبع نگرانی بسیاری از پژوهشگران آذربایجانی است. این رودخانه به طول هزار و ۷۲ کیلومتر، مرز بین ایران با آذربایجان شمالی و ارمنستان را تشکیل می‌دهد و در منتهی‌الیه شمالی استان اردبیل (شهرستان مغان-پارسا‌آباد-) وارد خاک آذربایجان شمالی شده و به رودخانه کور و در نهایت به دریاچه خزر می‌ریزد. آراز یکی از طولانی‌ترین رودخانه‌های ایران است که به دلیل آلودگی در مسیر خود، به دومین چالش بزرگ زیست‌محیطی آذربایجان جنوبی پس از دریاچه ارومیه تبدیل شده است.
در روزهای گذشته نیز بازنشر خبری درباره شیوع گسترده سرطان دستگاه گوارش در اردبیل و حفظ مقام نخست این استان در شمار مبتلایان به این سرطان در ایران، یکی از نمایندگان مجلس را نیز مجبور به واکنش کرده است. محمود عباس‌زاده با مطرح کردن این موضوع گفته است: «از وزارت امور خارجه، سازمان محیط زیست و وزارت بهداشت و درمان درخواست کرده‌ام که این موضوع را به صورت جدی بررسی کنند و به مردم گزارش دهند. اگر این موضوع صحت داشته باشد حتما اقدام قاطع و عاجل برای تضمین سلامت مردم انجام دهند.»
عباس‌زاده در حالی مدعی لزوم بررسی آلودگی رودخانه آراز شده است که آلودگی این رودخانه نه مساله‌ای جدید است و نه حتی پنهان از دید مسوولان، از سازمان حفاظت محیط‌زیست تا جهاد کشاورزی در آزمایش‌های جداگانه، آلودگی آراز را تایید کرده‌اند. پژوهش‌های دانشگاهی هم این مساله را اثبات می‌کند.
موضوع آلودگی رودخانه آراز از سال‌ها پیش مسئله‌ای روشن بین ایران و ارمنستان بوده است. آذر۱۳۹۸، «یوسف غفارزاده»، مدیرعامل آب منطقه‌ای استان آذربایجان شرقی در پایان نشست کارگروه مشترک ایران-ارمنستان، پیرامون پالایش و جلوگیری از آلودگی رودخانه آراز گفت: «طرف ارمنی ضمن قبول مسئولیت، متعهد به اصلاح و ترمیم تأسیسات باهدف حذف کامل تخلیه‌ها تا سال ۲۰۲۱ شده است.» با این حال، مقام‌های ارمنستان در سال ۲۰۱۵ نیز طی توافقی متعهد شده بودند که تا سال ۲۰۱۷ برنامه پاک‌سازی رود ارس را به اتمام برسانند؛ توافقاتی که تاکنون هیچ‌کدام از طرفین ایرانی و ارمنی به مرحله اجرا در نیامده است.
پایش فلزات سنگین و پارامترهای فیزیکی و شیمیایی رودخانه آراز نیز نشان می‌دهند که رسوبات منطقه دارای فلزات سنگین و آلاینده صنعتی و کشاورزی است. دلیل این آلودگی نیز تخلیه پسآب‌های معادن مس و آلومینیوم و همچنین سموم و کودهای شیمیایی و پسآب خانگی و کشاورزی در این رودخانه است. همچنین پژوهش‌های متعدد انجام شده نشان می‌دهد، دلیل تغییر رنگ آب رودخانه آراز غلظت بالای فلزات سنگین موجود در آن است. این تغییر رنگ به دلیل وجود اکسید مس و آلومینیوم است که باعث می‌شود رنگ آب سبز شود. آنالیزهای انجام شده در بخش آب و رسوب رودخانه نشان می‌دهند غلظت فلزات سنگین آلومینیوم، مس، آهن و آرسنیک در آن بیش از حد مجاز است؛ به‌عنوان نمونه، غلظت مس و آلومینیوم در آن ۱۰ برابر حد مجاز است. به‌ویژه آنکه فلزات سنگین ویژگی تجمعی دارند، یعنی از بین نمی‌روند. این فلزات در خاک و به تبع آن در گیاهان و بدن موجودات زنده رسوب می‌کنند و به بدن انسان منتقل می‌شوند.
مقام‌های ایران درحالی نسبت به تخلیه پساب‌های صنعتی و کشاورزی ارمنستان در این رودخانه بی‌اعتنا هستند که این رودخانه منبع تأمین آب شرب بسیاری از شهرها و روستاها و همچنین زمین‌های کشاورزی حاشیه آراز است؛ منبعی آلوده که موجی از بیماری‌ها و سرطان را برای شهروندان در آذربایجان سبب شده است. هشدارها و اعتراض‌های کارشناسان، فعالان مدنی و شهروندان آذربایجانی نیز تاکنون تغییری در سیاسیت جمهوری اسلامی برای پذیرش مسئولیت خود در قبال تامین سلامت و امنیت شهروندانش نداشته است؛ سیاستی که به‌وضوح می‌توان آن را همکاری ایران و ارمنستان برای ترور بیولوژیکی آذربایجانی‌ها نامید.