گزارشی از وضعیت وخیم دریاچه اورمیه وخشکانیدن آن توسط ایران

خانم ژاله تبریزی در اجلاس جانبی حقوق بشر سازمان ملل متحد

گزارشی از وضعیت وخیم دریاچه اورمیه وخشکانیدن آن توسط حکومت ایران ارائه داده اند.

متن سخنرانی و گزارش ایشان بدین شرح است:
با سلام، خانمها، آقایان، و با تشکر از انجمن شهروندان جهان
من بارها از این تریبون در رابطه با خطر خشک شدن دریاچه اورمیه و عواقب آن هشدار داده ام.
اقتصاد بدون برنامه ، سیاست های نادرست کشاورزی،نبود سیاست حفظ محیط زیست وبی توجهی به توسعه پایداردر ایران باعث خشک شدن چشمه ها ، قنات ها ، رودخانه ها و تالابها و دریاچه ها شده است.

از بین رفتن منابع آب وتالابها ودریاچه ها ی بزرگ بخصوص دریاچه ها ی داخلی تهدید اساسی برای مناطق روستائی و بخش کشاورزی ودامداری به شمار می روند برای اینکه آنها نقش اساسی در تثبیت فعالیت های کشاورزی مانند کنترل سیل ، کنترل فرسایش خاک، زیستگاهی برای حیات وحش ، بهبود کیفیت آب و منابع آبهای زیزمینی و غیره دارند.

در این میان مهم ترین فاجعه طبیعی که در سالهای اخیردر ایران رخ داده است خشک شدن دریاجه اورمیه دومین دریاچه آب شور دنیا می باشد که، مابین استانهای اذربایجان شرقی و آذربایجان غربی واقع شده وشهرها و روستاهای پیرامون خود را به شدت تحت تاثیر قرار داده است . پیامدآن افزایش سطح خشکی های نمکین و شوردر منطقه، وزش بادهای تند و گرم همراه با ذرات نمک و بروزاین پدیده ، به مرور، زمین های کشاورزی و مرغوب منطقه را به سمت شور شدن و در نهایت کویری به شدت پیش می برد لازم به ذکر است که بیش از ۳۶ شهر و ۳۱۵۰ روستا با جمعیتی بالغ بر ۵ ملیون نفر در حوضه آبریز دریاچه سکونت دارند که در این میان بیش از ۶۰ در صد این جمعیت ساکنان روستا ها هستند که معیشیت عمده آنها در بخش کشاورزی و دامداری است .

کاهش و تخریب دریاچه اورمیه منطقه شمال غرب کشوررا با بحرانی بنام “طوفان های نمک” مواجه کرده است و در نتیجه دشتهای حاصلخیز اورمیه ، تبریز، مراغه ، میاندوآب و….به سمت کویری شدن حرکت می کنند. کشاورزی حوضه آبریز دریاچه اورمیه آسیب زیادی دیده است و باید گفت که توسعه کشاورزی ناپایدار در این منطقه ناشی از سیاستهای نادرست حاکمیت است .در این میان ساختن چهل سد و حفرهزاران چاه مجازوغیر مجاز وهمچنین کشاورزی سنتی و آبیاری غیر مدرن هم نقش بزرگی در خشک شدن دریاچه داشته است .

« بی آبی همه زندگی ما وکشاورزی ما را از بین برده. زمین های ما را ستاد اجرائی گرفته و شهرک درست کرده است می خواهند که در این اطراف کشاورزی نباشد ما بیکار شده ایم نه در آمدی داریم نه هیچی اما باز آب را برایمان تجاری حساب میکنند ، باغهایمان همه خشک شده اند ،بر روی میوه ها وبرگهای درختان نمک نشسته است ” اهالی روستای بکشلو چای می گویند .

آب آنقدر شور است که نمی توانیم بخوریم با دبه از شهر آب می آوریم تازه اگر وسیله داشته باشیم. خشک شدن دریاجه همه ما را بیمار کرده است ، افزایش چشم گیر ابتلا به آسم ، عفونتهای چشمی ، سنگ کلیه، افزایش فشار خون و بیماریهای پوستی از روستا های کردلر ، ببر جانلو ، آق گنبد گزارش شده است “.
اگر چند دقیقه ای اینجا بگردید می بیند که دهنتان خشک شده . خشک شدن دریاچه و از بین رفتن کشاورزی باعث شده همه بروند سمت مشاغل کاذب. همین الان بالای ۴۰ نفر در این روستا به خاطر انواع جرمها مثل مواد مخدر زندانی اند همه اینها بخاطر بیکاری است کارمااز بین می رود، همه ما تحت فشاریم . مسئولین نباید ما را بر سر دو راهی قرار دهند آنها وطیفه دارند کاری کنند که ما مجبور نباشیم بین زندگی خودمان و دریاجه انتخاب کنیم . چون نتیجه انتخاب مشخص است و قطعا بسود دریاچه نیست »

این وضعیت درحالی است که ستاد احیای دریاچه اورمیه نگاه مهندسی به احیای دریاچه دارد بدون توجه به وضعیت اقتصادی اجتماعی مردم . یعنی همان نگاه که دریاچه را خشکاند. برای احیای دریاچه اورمیه نمی توان به کشاورزان بی توجه بود . باید برای آنها کشاورزی کم آب و یا مشاغل دیگری ایجاد کرد . با شرایط فعلی شاهد یک بحران انسانی هستیم که زندگی روستائیان را تحت ثاثیر قرار داه است . برای اجرای هر سیاستی نمی توان به جمعیت انسانی آن منطقه بی توجه بود. در حقیقت کسانی که در اطراف دریاجه اورمیه زندگی میکنند در این سالها بیشترین آسیب را دیده اند. مهاجرت از روی ناچاری هر روز افزایش می یابد و در حال تبدیل شدن به مهاجرت عمومی در روستاهای اطراف دریاچه است.خیلی از روستا ها خالی از سکنه شده اند .

وضعیت دریاچه اورمیه روز به روز بحرانی‌تر می‌شودو مسولین دولت ایران تا کنون برای احیای دریاچه اورمیه اقدامات مثمر ثمری انجام نداده اند . چنانچه این روند ادامه دار باشد ،جان بیش از ۱۴ میلیون نفر از مردم استانهای شمالغربی کشور در خطر خواهد بود و انواع بیماری‌ها آن‌ها را تهدید می‌کند.
اشاره میکنم که طی سالهای گذشته مطالبات مردمان در رابطه با احیای دریاچه ارومیه بحدی بود که به یکی از وعده های روحانی برای ریاست جمهوری ، باز گردندان آب به دریاچه اورمیه بود . آقای روحانی زود فراموش کردن ئ به قولهایشان عمل نکردند.
محسن حسینی قمی، معاون محیط طبیعی اداره‌ کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی میگوید، در سالهای گذشته به دلیل عدم تخصیص منابع مالی مورد نیاز برای احیای دریاچه اورمیه، بسیاری از طرح‌های ستاد احیا به حال خود رها شده و باقی طرح‌ها نیز در آستانه متوقف شدن است. درواقع در حال حاضر بر اساس اعلام ستاد احیای دریاچه اورمیه، در کل ۱۷۳ پروژه برای احیای دریاچه اورمیه تعریف شده اما به دلیل عدم تأمین منابع مالی هیچ کدام از این پروژه‌ها تکمیل نشده است.
مدیر دفتر تلفیق و برنامه‌ریزی ستاد احیای دریاچه اورمیه در ادامه تأکید دارد: « پرداخت اعتبارات احیای دریاچه اورمیه از طریق اوراق و اسناد خزانه سبب شد تا سردهنه‌سازی‌ها و پروژه‌های کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی به‌موقع اجرا نشود”
معاون محیط طبیعی اداره‌کل حفاظت محیط زیست آذربایجان‌شرقی با بیان این‌که با خشک شدن دریاچه‌ی اورمیه شهرهای حاشیه‌ی دریاچه به ویژه تبریز در معرض بیشترین آسیبها قرار می‌گیرند، گفت: «با توجه به خشکی دریاچه اگر کانون‌های مهم در معرض ریسک را طبقه‌بندی کنیم، به‌علت جهت وزش بادهای غالب منطقه، تبریز در معرض آسیب بیشتری قرار می‌گیرد ”
ایشان همچنین با اشاره به اینکه اقدامات مؤثری در جهت مقابله با ریزگردهای دریاچه اورمیه صورت نگرفته است، می‌گوید: «خشکی تالاب ها منجر به وقوع ریزگردها می‌شود که اگر این ریزگردها مهار نشوند، موجب تغییرات منفی در محیط انسانی و از جمله بروز بیماری‌های تنفسی مردم منطقه می‌شود؛ علاوه بر آن، تنوع زیستی منطقه دچار تغییرات اساسی شده و موجب از بین رفتن گونه‌های جانوری و تنوع‌زیستی می‌شود».
لازم به یادآوری است که سال ۹۵ نیز از بودجه هزار و ۸۰۰ میلیارد تومانی ستاد احیای دریاچه اورمیه تنها ۳۰۰ میلیارد آن‌هم به‌صورت «اوراق قرضه اسلامی» تأمین شده است. همچنین علی‌رغم بودجه هزار و ۹۰۰ میلیارد تومانی ستاد احیای دریاچه اورمیه در سال ۹۴، دولت حدود ۲۰۰ میلیارد تومان از این رقم را تأمین کرده است. به‌طوری کلی در سال‌های ۹۴ و ۹۳ تنها ۳۶ درصد از اعتبارات مورد نیاز احیای دریاچه اورمیه تخصیص یافته است .
، اسماعیل کهرم، مشاور معصومه ابتکار رئیس سابق سازمان محیط زیست، در گفت‌وگویی با «عصر ایران» درباره وضعیت اعتبارات دریاچه اورمیه گفته است ، بودجه سازمان محیط زیست در سال ۹۵ حذف و در سال ۹۴ نیز ندادند.و همین طور نه بودجه دریاچه اورمیه را به طور کامل دادند و نه برای ریز گردها».
عیسی کلانتری مسول سابق ستاد احیای دریاچه میکوید، یک‌سال است که بودجه‌ای به دریاچه اورمیه اختصاص نیافته و این موضوع اعضای کارگروه ملی نجات دریاچه را نگران کرده است . عیسی کلانتری، دبیر و مجری این کارگروه اگرچه به حیات دوباره دریاچه امیدوار است اما می‌گوید: «با دست خالی نمی‌توان کاری کرد.» و «چون بودجه احیا به موقع داده نشده، دریاچه هم طبق برنامه احیا نخواهد شد.
مسول کمیته محیط زیست وزارت نیرو محمد علی حامدی، خود اقرار میکند که پروژه های سد سازی بر روی رودخانه ها غلط بوده است ، ما ۴ ملیارد متر مکعب آب را پشت یک سد ذخیره میکنیم ولی فقط برای یک ملیارد متر مکعب آن شبکه آبیاری داریم بنابراین سه ملیارد متر مکعب آن پشت سد در معرض تبخیر قرار میگیرد.
تا کنون اعتراضات مدنی مردم علیه خشک شدن دریاچه اورمیه در نقاط مختلف آذربایجان شکل گرفته است که توسط حکومت ایران سرکوب شده است. تا کنون ده ها فعال مدنی و فعال محیط زیست در راه حمایت از دریاچه اورمیه دستگیر، بازداشت و به زندان محکوم شده اند. حمهوری اسلامی ایران این مدافقین محیط زیستی را خطری برای امنیت کشوردانسته و به زندانهای طولانی محکوم میکند.
در ماه ژوپیه ۲۰۱۷ فعالان مدنی آذربایجانی درجاده میانگذر دریاچه اورمیه زنجیره انسانی تشکیل دادند تا به مرگ دریاچه اورمیه اعتراض بکنند که از طرف مامورین دولتی با امنیتی کردن موضوع سرکوب شد.
سخن آخر ، دولت باید با تبدیل کشاورزی سنتی به کشاورزی امروزی ضمن مدیریت بهتر آب و صرفه جویی منابع آبی و رعایت سهمیه آب دریاچه برای احیاء دریاچه اورمیه اقدام کند ،. سهیم کردن و جلب مشارکت کشاورزان منطقه بحث مهمی است که در موضوع کشاورزی پایدار باید صورت گیرد.

با رونق کشاورزی پایدار در منطقه و استفاده از روش‌های آبیاری نو می‌توان مصرف آب در حوزه کشاورزی را تا هشتاد درصد کاهش داد.
کشاورزی پایدار هر چه زودتر باید در ۴۱ روستای اطراف دریاچه اورمیه و تثبیت این شرایط در این روستاها باآگاهی رسانی کشاورزان و آموزش آنها برای مصرف آب یکی از مهم ترین راهکارها خواهد بود.