جمعیت حقوق بشر آذربایجان – ارک درباره حقوق بشر آذربایجانی های ساکن در ایران
به دنبال سفر رئیس جمهور ایران به آذربایجان شرقی در اوایل تیرماه ۱۴۰۱ و بازدید از معدن مس سونگون و دادن وعده‌های متعدد، از جمله وعده تاسیس شرکت صنایع مس آذربایجان و رسیدگی به خواسته های کارگران این معدن، ۱۲۰۰ کارگر استخدام قراردادی این معدن از سیزده تیرماه که خواستار همسان سازی دستمزدهای خود با کارگران استخدام رسمی هستند، دست از کار کشیدند و اعتصاب کردند.این کارگران هرکدامشان حدود بیست سال سابقه کار در این معدن دارند اما همچنان با قراردادهای سه ماهه کار می‌کنند و علیرغم سختی کار در معدن بین ۵ الی ۷ میلیون تومان حقوق می گیرند که با توجه به نرخ بالای تورم در کشور، به هیچ وجه کفاف هزینه‌های سرسام‌آور زندگی را نمی‌دهد.
در حال حاضر ۶۰ شرکت پیمانکاری در معدن مس سونگون فعال هستند که کارگران را به صورت استخدام قراردادی به خدمت می گیرند. عمده‌ترین شرکت‌های پیمانکار عبارتند از شرکت آهن آجین، مبین، ندا، نو آوری و زحل. شایان ذکر است که کارگران بصورت شیفتی در این شرکت‌ها مشغول به کار می باشند .
خواسته های اصلی کارگران اعتصابی در وحله اول کوتاه کردن دست شرکت‌های پیمانکاری از معدن مس سونگون است که با حد اقل دستمزد کارگران را استثمار می کنند. آنها همچنین خواهان همسان‌سازی رتبه شغلی آنان با کارگران رسمی و افزایش دستمزدهای خود می باشند.
معدن مس سونگون یکی از بزرگترین معادن مس خاورمیانه است و حدود پنج هزار نفر در این واحد تولیدی مشغول به کار می باشند. ذخیره این معدن بین ۴ الی ۶ میلیارد تن با غلظت ۶۱ درصد بر آورد می شود اما مسئولین مربوطه آگاهانه از دادن اطلاعات دقیق خود داری می کنند. تولید فعلی کارخانه ۳۰۰ هزار تن مس کنسانتره اعلام می شود که یا به کارخانجات مس کرمان فرستاده می شود و یا برای صادرات به چین مستقیما به بندرعباس ارسال می گردد.
معدن مس سونگون در ۱۳۰ کیلومتری تبریز واقع شده و در بالای رشته کوههای ارسباران قرار دارد. کارگران اعتصابی شب را درهوای سرد کوهستان درفضای باز محوطه معدن و یا در درون وسایل نقلیه شخصی خود می گذرانند. روز پنجشنبه در سومین روز اعتصاب به دستور مسئولین معدن، آشپزخانه را برای کارگران اعتصابی بستند و از رسیدن آب آشامیدنی به آنان خودداری کردند. سپس یگان ویژه نیروی انتظامی منطقه برای پراکنده کردن کارگران اعتصابی به تجمع آنان حمله نمود و ضمن ضرب و شتم کارگران هفت نفر از نمایندگان کارگران را بازداشت و به زندان اهر منتقل کرد.
اسامی نمایندگان کارگران اعتصابی بازداشت شده عبارتند از : اسماعیل ایزدخواه، سعید جباریان، ولی اله محمودی، ارشد کاظمپور، جعفرعباس پور، مهرداد منفرد و کارگری بنام خدائی می باشد . از این عده تنها سعید جباریان بعد از بازجوئی آزاد شده است .
روز جمعه ۱۷ تیر در چهارمین روز اعتصاب فرمانده نیروی انتظامی منطقه برای آرام کردن کارگران اعتصابی به میان آنان آمده اما چون روز قبل در شبکه استانی رادیو و تلویزیون منکر ضرب و شتم کارگران شده بود، کارگران اعتصابی حاضر نشدند به سخنان اوگوش کنند و با اعتراضات خود خواستار آزادی هر چه سریع‌تر نمایندگان خود شدند .
طبق قانون کار ایران هر واحد تولیدی که بیشتر از ۵۰ نفر کارگر داشته باشد حق دارد شورای اسلامی کار تشکیل بدهد اما طبق ماده ۱۵ همین قانون کار، تشکیل شورای کارگری در شرکت های وابسته به شرکت ملی نفت ایران، شرکت صنایع فولاد ایران و شرکت صنایع مس ایران منوط به اجازه شورای عالی کاردر تهران است و به دلیل مسلط بودن دیدگاه امنیتی به مسائل کارگری تاکنون اجازه تشکل رسمی به کارگران معدن مس سونگون داده نشده است و آنان خواسته های خود را توسط نماینده کارگران که به طور موقت انتخاب می‌شوند، دنبال می‌نمایند .
سال‌هاست که از طرف مقامات دولتی وعده تاسیس شرکت مس آذربایجان داده می شود ولی تاکنون اقدام خاصی در این مورد انجام نگرفته است. در بازدید رئیس جمهور از معدن مس سونگون نیز این وعده داده شد اما تبعیض های علنی که علیه آذربایجان وجود دارد مانع تشکیل شرکت مس آذربایجان می گردد. در حال حاضر نه تنها زمان مشخصی برای تشکیل شرکت مس آذربایجان تعیین نشده، بلکه قانون هزینه بخشی از در آمد‌های مس سونگون برای صرف آبادانی در منطقه نیز هرگز اجرا نشده است.
مس سونگون هیچگونه مالیاتی به آذربایجان شرقی نمی‌دهد و یک درصد درآمد معدن که باید صرف جلوگیری از تخریب محیط زیست گردد طی شش سال اخیر به محیط زیست منطقه داده نشده است. دفتر مرکزی مس سونگون در تهران قرار دارد و درآمد معدن به حساب معدن در بانک‌های تهران واریز می گردد. کامیون‌های سنگین معدن جاده‌های آذربایجان را تخریب می کنند اما تاکنون تعهد شرکت صنایع ملی مس ایران برای ایجاد بزرگراه بین ورزقان و خواجه اجرائی نشده است. معدن مس بر روی روستای ویران شده سونگون ایجاد شده اما وعده احداث شهرک مدرن و احیاء جنگل های اطراف که به خاطر بهره برداری از معدن نابود شده‌اند، عملی نشده است.
طرح های متعددی همچون ایجاد شهرک صنایع مس و همچنین نیروگاه برق خورشیدی برای مصرف خود معدن نیز تا به حال محقق نشده و معدن مزبور ۲۴ ساعته از برق منطقه استفاده می کند. بهره‌برداری بی‌رویه و عدم اختصاص بخشی از درآمد معدن به منطقه باعث شده که مردم بهره‌برداری از این معدن عظیم را غارت منابع طبیعی و ثروت آذربایجان توسط جمهوری اسلامی ایران قلمداد بکنند .
سنگ‌های معدنی موجود در معدن مس سونگون علاوه بر مس دارای ترکیبات ، طلا ، نقره و مولیبیدن نیز می باشد اما به دلیل نبود کارخانه تصفیه مس کنسانتره، همه این کانی‌های ارزشمند همراه مس کنسانتره به کرمان یا به چین می رود. فساد ساختاری موجود در سیستم تصمیم گیری و هرج ومرج اقتصادی و صد البته نگرش تبعیض‌آمیز مرکزگرایان به آذربایجان، مانع از آن می شود که صنایع مربوطه در محل ایجاد گردد و دهها هزارشغل ایجاد نماید.
با وجود این ثروت عظیم روستاهای اطراف معدن مس سونگون و ورزقان از ابتدائی‌ترین امکانات مانند داشتن مدرسه، آب شرب سالم و لوله‌کشی شده، برق و جاده ماشین رو محروم هستند و نمایندگان آذربایجان در مجلس شورای اسلامی به دلیل وابستگی به حکومت از طرح خواسته‌های اقتصادی مردم محل در مجلس خودداری می کنند.
علاوه بر کارگران اعتصابی معدن مس سونگون در ورزقان، سال‌هاست که آذربایجانی‌ها خواهان پایان دادن به خام فروشی و غارت معادن آذربایجان هستند. 58 در صد معادن فلزی ایران در آذربایجان قرار دارد و کوههای قاراداغ (ارسباران) ادامه نوار مس و طلا است که از هیمالیا شروع می شود و تا قفقاز ادامه می یابد. دهها معدن بزرگ مس و طلا تنها در آذربایجان شرقی در اهر، ورزقان، کلیبر، هریس، جلفا و مناطق دیگر وجود دارد که گاها وابستگان به حکومت و عموما افراد غیربومی امتیاز بهره‌برداری از آن معادن را از دولت گرفته اند و نه خود برای بهره برداری از آنها سرمایه گذاری می کنند و نه به مردم محل اجازه بهره برداری می دهند. لذا با وجود این همه ثروت طبیعی جوانان آذربایجان مجبورند برای پیدا کردن کار وطن خود را ترک کنند و به مناطق دور دست و بد آب وهوا مهاجرت بکنند .
خواسته های اساسی کارگران اعتصابی معدن مس سونگون در ورزقان و حامیان کارگران اعتصابی به طورخلاصه به قرار زیر می باشند:
کوتاه کردن دست پیمانکاران سودجو ازمعدن مس سونگون
همسان‌سازی رتبه شغلی کارگران و افزایش حقوق کارگران
امضای قرارداد دائمی کار و برداشته شدن تبعیض بین کارگران قراردادی با کارگران استخدام رسمی
افزایش دستمزد کارگران متناسب با افزایش قیمت‌ها
به رسمیت شناختن تشکل کارگران معدن جهت پیگیری حقوق آنان