دریاچه اورمیه آخرین روزهای خود را پشت سر می‌گذارد!

دریاچه اورمیه که منبع حیات آذربایجان محسوب می‌شود، در شرایط طبیعی خود دارای سی میلیارد متر مکعب آب بود و عمق متوسط آن به بیش از شش متر می‌رسید. لکن، درحال حاضر نود درصد دریاچه خشک شده و عمق آب به کمتر از یک متر کاهش یافته است. تصاویر ماهواره‌ای روز‌های اخیر، سطح دریاچه را نسبت به سال گذشته سی ویک درصد کوچک‌تر نشان می‌دهند. اگر اقدامات عاجل برای نجات دریاچه اورمیه انجام نگیرد، ششمین دریاچه آب شور جهان، بزرگ‌ترین دریاچه آب شور خاورمیانه و بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران برای همیشه خشک خواهد شد و احیاء آن غیرممکن خواهد گردید.

بیش از یازده میلیارد متر مکعب نمک در این دریاچه وجود دارد که درصورت خشکی کامل دریاچه مانند یک بمب نمکی عمل خواهد کرد و تمام مزارع و مراتع را از بین خواهد برد و زندگی بیش از چهارده میلیون نفر انسان که در نواحی مجاور آن و حتی در مناطق نسبتاً دوردست زندگی می‌کنند، مورد تهدید جدی قرار خواهد گرفت.

خشکی دریاچه از زمانی شروع شد که مسئولین جمهوری اسلامی بیش از چهل سد بر روی بیست و دو رودخانه‌ای که به دریاچه می‌ریزند احداث نمودند و مانع ورود آب به دریاچه شدند. دولت سطح کشت مزارع در آذربایجان را دو برابر کرد و هزاران چاه عمیق و نیمه عمیق برای آبیاری باغات و مزارع احداث شد که باعث کاهش سطح آب‌های زیر زمینی گردید و چشمه‌های زیر دریاچه و اطراف دریاچه کاملا خشک شدند. دامداری و باغداری در اطراف دریاچه در حال نابودی است و تاکنون چهل روستا واقع در شرق دریاچه خالی از سکنه شده‌اند که با گذشت زمان بر تعداد آنها افزوده خواهد شد. تالاب‌های اطراف دریاچه نابود شده‌اند و هتل‌داری وگردشگری و هزاران شغل در کنار دریاچه از بین رفته‌اند. آرتمیا تنها موجود آبزی در دریاچه اورمیه که می‌توانست منبع ارزشمندی برای ایجاد اشتغال و کسب درآمد هنگفت باشد در اثر خشکی دریاچه نابود شده و غلظت نمک آب باقی مانده به قدری زیاد است که آرتمیا نیز نمی‌تواند درآن زنده بماند.

تحت فشار مردم محل، طرفداران محیط زیست و مجامع بین المللی جمهوری اسلامی مجبور شد ستاد احیاء دریاچه اورمیه را فعال کند. از سال ۲۰۱۵ ظاهراً اقدامات لازم برای احیاء آغاز شد اما هیچ کدام به مرحله عملی و نتیجه‌‌بخش نرسیدند. بودجه‌های اختصاص یافته صرف تشکیل جلسات بی حاصل گردید.

دانشگاهیان تراز اکولوژیک حداقلی دریاچه را پانزده میلیارد متر مکعب آب تعیین کرده بودند و قرار بود طی ده سال یعنی تا سال ۲۰۲۵ دریاچه احیاء گردد. از همه رودخانه‌هایی که به دریاچه می‌ریزند ، مخصوصا از زرینه رود (جیغاتو) و سیمینه رود (تاتائو) حق آبه برای دریاچه تعیین شد. طرح انتقال آب از رودخانه زاب کوچک به دریاچه شروع شد و تصمیم گرفته شد دولت طرح «نه کشت» را اجرا کند یعنی به کشاورزان کمک مالی بکند که در اطراف دریاچه کشاورزی نکنند و یا محصولاتی کشت بکنند که به آب کمتر احتیاج دارد. همچنین قرار بود تصفیه‌خانه‌های بزرگ فاضلاب در کلانشهرهای اطراف دریاچه ایجاد شود و آب تصفیه شده به دریاچه برگردانده شود.

اگر این طرح‌ها اجرا می‌شد امروز می‌بایست بعد از هفت سال شاهد احیاء نسبی دریاچه می‌بودیم. اما عملا هیچ یک از طرح‌های پیشنهادی کارشناسان عملی نشد. وزارت نیرو همچنان به ساخت سدهای جدید ادامه داد. وزارت کشاورزی باز هم زمین‌های زیر کشت حوزه آبریز دریاچه را افزایش داد و سازمان حفاظت از محیط زیست کارهای خلاف این دو وزارتخانه را نادیده گرفت و زمینه مرگ دریاچه را فراهم ساخت. ایجاد ویلاهای لوکس مزید بر علت شد و حفر غیر مجاز چاه‌های عمیق برای تامین آب آنها ادامه یافت.

از یک سال پیش که دولت در ایران عوض شده به جای انجام اقدامات عاجل برای نجات دریاچه، مسئولیت خشک شدن دریاچه را به گردن دولت قبلی می‌اندازند و در عین حال با تعطیل نمودن ستاد احیاء دریاچه اقدامات اندکی هم که صورت می‌گرفت را متوقف نمودند.

سال گذشته چندین بار توفان نمک در اطراف دریاچه به وقوع پیوست و به باغات و مزارع باقی مانده خسارات زیادی وارد نمود. توفان‌های نمک آن قدر گسترده بود که شواهدی از آن حتی در شهر تبریز مشاهده گردید. اکنون که دریاچه آخرین نفس‌های خود را می‌کشد، خطر توفان‌های نمک با شروع باد‌های موسمی بیشتر شده است و مزارع سرسبز آذربایجان به تدریج به کویر تبدیل می‌شوند.

جمهوری اسلامی اگر می‌خواهد دریاچه اورمیه احیاء شود در اولین اقدام باید دریچه سدها را باز کند تا ورود آب، جبران تبخیر آب موجود را بکند و مانع خشکیدن صد در صد دریاچه بشود و به دنبال آن تمام طرح‌های کارشناسی که برای احیاء دریاچه ارائه شده بودند باید به مرحله اجرا گذاشته شوند تا زندگی انسان‌ها، محیط زیست و حیات وحش منطقه از نابودی حتمی نجات پیدا کند.