جمعیت حقوق بشر آذربایجان – ارک درباره حقوق بشر آذربایجانی های ساکن در ایران
در گزارش سه‌ماهه پیش رو، تنها گزارش‌هایی مورداستفاده قرارگرفته‌اند که «جمعیت ارک» آنها را دریافت نموده است و یا رسانه‌ای شده‌اند؛ اگرچه ممکن است وضعیت بهداشت و محیط‌زیست در شهرهای آزربایجان به‌مراتب وخیم‌تر باشد.
در سه ماهه دوم سال ۲۰۲۱، ۴۲ گزارش از وضعیت وخیم بهداشت و محیط‌زیست در شهرهای آزربایجان منتشرشده است.
مهمترین گزارش در زمینه سلامتی، کمبود امکانات پزشکی و درمانی در بیمارستانهای آزربایجان است که با افزایش پاندمی کووید-۱۹ تبدیل به بحران جدی شده است. در ۲۶ آوریل، کمبود تخت بیمارستانی در سراب و نیاز فوری این شهرستان به تهیه ۱۰۰ دستگاه کپسول اکسیژن برای استفاده بیماران گزارش شد. (۱)
آمار مبتلایان به ویروس کرونا به دلیل کندی واکسیناسیون سر صعودی دارد، (۲) یکی از دلایل اصلی کندی واکسیناسیون در ایران ممنوعیت ورود واکسن‌های معتبر جهان به ایران است. این دستور از سوی رهبر ایران صادر شده است.
در هفته اول ماه آوریل شاخص کیفی هوا در شهرهای، بوکان ۱۳۵، ساوه ۱۲۴، تبریز ۱۰۸، ناسالم برای گروه های حساس (بیماران قلبی و ریوی، زنان باردار و کودکان) ناسالم اعلام شد. (۳)
_ خشک شدن دریاچه ها، تالاب‌ها و رودخانه ها:
دریاچه اورمیه در وضعیت بسیار بحرانی است. رنگ دریاچه به دلیل تبخیر زیاد آب و غلظت بالای نمک کاملا قرمز شده است. در طول سه ماهه دوم سال جاری میلادی دستکم ۱۴ گزارش از وضعیت وخیم دریاچه اورمیه منتشر شده است. دریاچه نسبت به سال گذشته از لحاظ تراز، وسعت و حجم آب کاهش یافته است. مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه اورمیه می گوید؛ دریچه تمامی سدها به‌روی دریاچه بسته شده و آبی وارد دریاچه اورمیه نمی شود.
مسعود تجریشی؛ مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه اورمیه گفت وزارت نیرو مانع از ورود آب داخل دریاچه می شود.
به گزارش «ایسنا» تجریشی گفت: «متاسفانه طی سال آبی ۱۴۰۰- ۱۳۹۹ دریچه سدها را به روی اورمو بسته و اجازه نداده‌اند آبی به دریاچه برسد.» او تاکید داشت: «مکاتباتمان با وزیر نیرو بی‌فایده بوده است؛حق‌آبه دریاچه اورمو عملا طی امسال از دست رفته است.» (۴)
تجریشی همچنین هشدار داده است که « هر سال چیزی حدود ۸۰سانتی‌متر از آب دریاچه تبخیر می‌شود، اگر حق‌آبه‌ها به دریاچه داده نشود تنها یک سوم این میزان آب وارد دریاچه می‌شود و به طور کلی ۲۰ سانتی‌متر از تراز دریاچه کم می‌شود. در نتیجه با ادامه همین روند دوباره در پنج سال آینده شرایط دریاچه به نقطه شروع برمی‌گردد.» (۵)
رودخانه ابهررود زنجان(۶) رودخانه بالیخلی چای در اردبیل (۷) رودخانه «سویوق‌چای» بناب(۸) تالاب قوروگول در آزربایجانشرقی (۹) با بحران خشکی دست و پنجه نرم می کنند و بیشتر ماهی ها و جانداران آبزی تلف می شوند. از سوی دیگر این زیستگاههای آبی و سرسبز تبدیل به زباله دانی توسط شهرداری ها شده اند که وضعیت را تا صدها برابر بحرانی تر و بسیار مضرر هم برای جان انسان و هم برای محیط زیست کرده است.
Figure 1رودخانه ابهر رود زنجان
Figure 2 بالیقلی چای اردبیل
هزاران قطعه بچه ماهی در رودخانه گدارچای اوچ نوا (اشنویه) در آزربایجان غربی تلف شدند. این احتمال وجود دارد کاهش شدید حجم آب (خشک شدن) و راکد ماندن آب رودخانه سبب شود تا بچه ماهی‌های موجود در بستر رودخانه تلف شده باشند.(۱۰)
Figure 3 تلف شدن هزاران ماهی در گدارچای
از بندر زیبای رحمانلی (رحمانلو) تنها اسکله های تخریب شده و قایق های به گل نشسته به جا مانده است. این بندر قرار بود زیباترین بندر تفریحی و توریستی دریاچه اورمیه شود، اما کاملا تخریب و رها شده است. بعد از خشکی دریاچه اورمیه بسیاری از مردم بیکار شدند و این بندر تبدیل به ساحل متروکه شد.(۱۱)
Figure 4 بندر رحمانلی عجب شیر
Figure 5 تغییر رنگ عجیب رودخانه ای در قاراداغ
رسانه های محلی در آزربایجان شرقی از تغییر رنگ آب یک رودخانه در اطراف جنگلهای قاراداغ ورزقان خبر می دهند که به رنگ سبز فسفری درآمده است. ماده‌ای که باعث تغییر رنگ این رودخانه به رنگ سبز شده است؛ فلورسئین نام دارد که ماده ای سمی است.» این ماده سمی با سرعت زیاد، باعث این تغییر رنگ شده است. حتی ممکن است، باعث مرگ و میر ماهی‌ها و سایر موجودات زنده، آبزی شده و نیز زیستگاه آنها را آلوده سازد. (۱۲)
رنگ آب رودخانه ایلقناچای در ورزقان غیرعادی و متمایل به سیاه است. دلیل آلودگی های و تغییر رنگ ایلقنا چای ناشی از استخراج معدن مس سونگون عنوان می شود. این پساب های شدیدا سمی و خطرناک سبب آلوده شدن آب های سطحی و سفره های زیرزمینی منطقه شده و نابودی آبزیان، مراتع و جنگل های منطقه را به دنبال داشته است. ایلقناچای تا چند سال پیش پر از ماهی بود، اما پس از فعالیت معدن مس سونگون، مردم منطقه شاهد مرگ دسته جمعی ماهی ها شدند و اکنون هیچ موجودی در این رودخانه رشد نمی کند.(۱۳)
_ وضعیت بحرانی جنگلهای آزربایجان:
پوشش گیاهی مناطق جنگلی در سایه قطع گسترده درختان، آلودگی معادن، آلودگی و خشک شدن رودخانه ها و وقوع آتش سوزی ها در حال تخریب است.
۴ هزار و ۲۰۰ کیلوگرم چوب درختان جنگلی در شهرستان سلطانیه زنجان (۱۴)، بخش وسیعی از درختان جنگلی قاراداغ در ناحیه «چایکندی» خداآفرین در نزدیکی اداره محیط زیست واقع است، (۱۵) هزاران اصله درخت جنگلی در جنگل های نیارق اردبیل (۱۶)، حدود ۴۰۰۰ تن چوب جنگلی پارساآباد (۱۷) ۱۶ تُن چوب درختان جنگلی (۱۸) درختان کنار رود جیغاتی در شاهین دژ (۱۹) قطع شده است.
محیط زیست و جنگلهای مناطق مختلف آزربایجان به دلیل برداشت غیراصولی کانی ها و مواد معدنی، به شدت آسیب دیده است. استاندار آزربایجان شرقی نیز، به «برداشت اصولی از معادن و تهدید جنگلهای قاراداغ توسط معادن اهر و ورزقان» اشاره کرده است.(۲۰) تصاویر منتشر شده بخشی از فاجعه ای که معدنکاران در جنگل های قره داغ رقم زده اند را آشکار می کند. طبق این تصاویر، هزاران درخت به همراه پوشش گیاهای منطقه به کلی نابود شده است. (۲۱)
Figure 6 نابودی جنگلهای قاراداغ توسط معدنکاران
برگزاری مانور نظامی سپاه پاسداران ایران باعث آتش‌سوزی ۶ هکتار از عرصه حساس تالاب سولدوز آزربایجان شد. این آتش‌سوزی با «فصل تخمگذاری و جوجه آوری پرندگان» همزمان بوده است. خانم «مهشاد کریمی» روزنامه نگار نیز در این باره نوشت: « سپاه توی تالاب سولدوز از مناطق پارک ملی دریاچه اورمیه، مانور نظامی برگزار کرده! محیط‌بانان رو هم فرستاده برن اما منطقه آتش گرفته و ۶ هکتارش سوخته. ان هم در فصل تخمگذاری پرندگان. محیط زیست منطقه میگفت جوجه‌ها آیش گرفتن و از بین رفتن» (۲۲)
حدود ۱۰ هکتار از پوشش گیاهی استان آزربایجان شرقی در ارتفاعات خرمسر در پناهگاه حیات‌وحش «کیامکی»، منطقه مابین شهرستان جلفا و خاروانا،(۲۳) دست کم هشت هزار متر مربع از منابع جنگلی شهرستان نمین در استان اردبیل (۲۴) آتش سوزی در ۲۵۰ هکتار از مراتع روستای گردشگری سیوان مرند (۲۵) بیش از ۱۵ هکتار از جنگل های پیرداود ورزقان (پیرداود مئشه‌لری) (۲۶) در آتش سوختند. محیط بانان به دلیل کمبود امکانات در اطفای آتش سوزی ها (نبود هلیکوپتر) فقط با بیل سعی در اطفای آتش کردند.