جمعیت حقوق بشر آذربایجان – ارک درباره حقوق بشر آذربایجانی های ساکن در ایران
سخنرانی جمعیت ارک درباره آلودگی آبهای آذربایجان
سی امین اجلاس شورای حقوق بشرسازمان ملل متحد
آلودگیهای زیست محیطی اکنون یکی از مهمترین مسائلی است که به دلیل افزایش ضایعات تکنولوژیکی و دست کاری های بی رویه در محیط زیست بشر، با آن درگیر است. با توجه به روند فزاینده افزایش آلودگیهای زیست محیطی مانند آلودگی آب و هوا یا خاک درشهرهای بزرگ مانند تبریز، باید برای مهاراین الودگیها روز به روزتلاش بیشتری انجام گیرد.درهمین راستا گزارش امروز من در رابطه با آلودگی آبها ، ورود فاضلابها به رودخانه ها از جمله تلخه رود یا آجی چای در تبریز و همچنین بخاطر محدود بودن وقت ،مختصری در رابطه با موقعیت فعلی دریاجه ارومیه خواهد بود.
۱ـ رودخانه آجی چای (تلخه رود)
شهر دو میلیون نفری تبریز فاقد سیستم مرکزی فاضلاب است و فاضلاب های خانگی عموما در چاههائی که در حیاط خانه ها کنده شده ریخته می شود همچنین فاضلاب مجتمع ها توسط کامیونهای مخصوص لجن کش جمع آوری شده ودربیرون شهردر رودخانه آجی چای تخلیه می شود. تلخه رود که روزگاری یکی از شاهرگهای حیاتی و از جاذبه های گردشگری تبریز بود امروز در زمره بحرانی ترین رودخانه ها به لحاظ آلودگی، زیست بوم قرار دارد.
ورود فاضلاب های شهری ، صنعتی و کشاورزی به تلخه رود علاوه بر ایجاد بحران زیست محیطی ، سلامت مردم منطفه را نیزبه مخاطره انداخته است . فاضلابهای شهری به لحاظ کمیت مهمترین منبع آلاینده تلخه رود محسوب میشوند. امروز تلخه رود بیک بستر هدایت فاضلاب و انواع پساب به پایین دست دشت تبریزتبدیل شده است. از طرف دیگر فعالیت واحد های صنعتی در منطقه غرب تبریز وتولید پسمانده های بسیار خطرناک و سنگین مانند جیوه ، کارنیوم و سرب را نیز باید به بقیه آلودگیها اضافه کرد. روزانه بطور متوسط ۱۶۰ هزارلیتر فاضلاب توسط لجن کشهادر رودخانه آجی چای (تلخه رود ) خالی می شود.
آجی‌چای میان کارخانه‌های صنعتی و مزارع کشت سیفی و سبزیجات قرار گرفته است. طوری که آب رودخانه که با فاضلاب آلوده می‌شود با لوله‌های قطور پلاستیکی به این مزارع منتقل می‌شود
حسین جوان‌پور، کارشناس بهداشت محیط شبکه بهداشت تبریز می‌گوید این محل به لحاظ تخلیه فاضلابهای خانگی خاستگاه انواع میکروب‌ها و انگل‌های بیماری‌زاست و با راهیابی این آلودگیها به درون رودخانه احتمال گسترش آنها صد چندان می‌شود.
جوان‌پور می‌افزاید:” بیماری‌هایی همچون حصبه، وبا، سل، هپاتیت ب و انواع ناراحتی‌های پوستی و چشمی می‌توانند به‌واسطه این فاضلابها منتقل و در سطوح بالاتر و در قالب اپیدمی سلامت شهروندان و ساکنان اطراف رودخانه را تهدید کنند”.
رئیس اداره نظارت و پایش حفاظت محیط زیست استان آزربایجان شرقی نیز درباره آلودگی آجی‌چای می‌گوید:”طبق نتایج آزمایش‌ها، این منطقه آلوده‌ترین مکان است و آلودگی دراین منطقه بسیار بالاتر از حد استاندارد است».
به‌گفته این مسئول اداره محیط زیست، تخلیه فاضلاب درآجی‌چای افزون بر زمین‌های زراعی، اکوسیستم نیمه‌جان دریاچه اورمیه را نیز تهدید کرده زیرا تلخه‌رود یکی از مهمترین و اصلی‌ترین رودخانه‌های جاری در استان آذربایجان شرقی و بزرگترین رود تأمین آب ورودی به دریاچه اورمیه است.
تاکنون هیچ اقدامی برای حل مشکل فاضلاب شهر تبریزانجام نگرفته لذا تمامی دستگاه‌های اجرایی همچون استانداری، فرمانداری، آب و فاضلاب، آب منطقه‌ای، شبکه بهداشت و جهاد کشاورزی مسئول عواقب آن و بخطرافتادن سلامتی مردم تبریز می باشند.
۲ ـ آلودگی آبهای استان اردبیل با مواد رادیو اکتیو
بر اساس تحقیقات سازمان بهداشت جهانی شهر های اردبیل، مشگین شهر ونمین نسبت به جمعیت آنها بالا ترین در صد مبتلایان به سرطان دستگاه گوارشی را دارند و اغلب این بیماران در حال حاضر در بیمارستانها قاضی طباطبائی تبریز و امام خمینی تهران شیمی درمانی می شوند.
یعنی تعداد زیادی از مردم اطراف سبلان سرطان دارند و انتشار هر گونه خبر مربوط به آلودگی آبهای منطقه به مواد رادیو آکتیو و افزایش میزان مبتلا یان به سرطان در این منطقه شدیدا از سوی نهادهای انتظامی ـ امنیتی در داخل کشور کنترل و سانسورشده و می شود.علت آلوده شدن آبهای اردبیل و اطراف سبلان به مواد رادیوآکتیو براثراستخراج اورانیوم توسط سازمان انرژی های نوین ایران “سانا” [i] میباشد .مرحوم دکتر اصغر پیرزاده تنها فوق تخصص خون و سرطان درادربیل طرح تحقیقاتی را در باره چرائی آلوده بودن مردم اطراف سبلان به سرطان و داشتن رتبه نخست درخاورمیانه را تهیه نموده و نتایج آن نیز برای وی روشن شده. ایشان مدتها در مورد آلوده بودن آب های بخش های سبلان به مواددارای رادیوآکتیویته به مقامات کشوری و استانی هشدار داده بودند که پیگیری های وی برای جلوگیری از این فاجعه انسانی که شاید تا صد سال اثرات آن باقی بماند به قیمت جان وی تمام شد .دکتراصغر پیر زاده فوق تخصص خون وسرطان معتقد بود که بزودی فاجعه انسانی در اطراف اردبیل رخ خواهد داد و بیشترنوزادا ن با معلولیتهای جسمی وعقب ماندگی ذهنی متولدخواهند شد. البته بعد از اعلان کشف اورانیوم دراطراف سبلان در سال ۱۳۸۵ امین موحدی روزنامه نگار روز نامه «آوای اردبیل» مقاله ای درهمین رابطه منتشرکرد واز مسئولین خواست که جلوآلوده کردن محیط زیست وآبهای منطقه رابا مواد رادیواکتیوبگیرند .امین موحدی بعد ازنوشتن مقاله باتهام تشویش اذهان عمومی دستگیر ودوسال زندانی گردید و بعد از آزادی از زندان چون جان خود را درخطرمی دید ازایران خارج شد.درآن زمان صحبت کردن از اورانیوم و رادیواکتیویته ازنظر مسئولین جمهوری اسلامی ممنوع بود وامنیتی تلقی می شد .
درحقیقت دکتراصغرپیرزاده کاری را که امین موحدی بعنوان روزنامه نگارشروع کرده بود، به شیوه تخصصی وسرطان شناسی دنبال کرد وباین نتیجه رسید که افزایش سرطان دستگاه گوارشی دراستان اردبیل ناشی از آلوده بودن آبهای استان به مواد رادیواکتیومی باشد
این مواد در تماس با هوا ایزوتوپ آزاد می کنند و مواد آلوده دراثر بارندگی به چشمه ها و رودخانه ها سرازیر می شود وآبهائی راکه ازاطراف سبلان سرچشمه می گیرند آلوده می کنند.
۳ ـ حادثه کاوه سودا-آلوده بودن آبهای مراغه وروستاهای اطراف آن به مواد سمی
کارخانه کاوه سودا در نزدیکی مراغه که انواع املاح صنعتی و ومواد اولیه برای صنایع شیشه سازی تولید می کرد ، ضایعات سمی کارخانه را در حوضچه های روباز ذخیره می کرد . پنج سال پیش در اثر جاری شدن سیل دیواره های حوضچه ها شکست و سیل سمی خانه های مردم روستا هارا ویران کرده ودامداری ها ومرغداریها وچاههای آب را نیزغیرقابل بهره برداری کرده است .مواد سمی بعمق دوازده(۱۲) متر درزمین نفوذ کرده وریشه درختان را نیزازبین برده است .
روستا ها ی این منطقه خاک نرم وحاصلخیز داشته و کشاورزی وباغداری کاراصلی مردم بوده است . باغات این منطقه دراثرسموم تولید شده توسط کارخانه کاوه سودا خشک شده اند ودرختانی هم که دورازمسیرفاضلاب کارخانه بودند بخاطر بخارات ناشی ازذخیره سموم دراستخرها محصول نمی دهند زیرافضای منطقه آلوده است وحشرات ازبین رفته اند وگرده افشانی درختان میوه انجام نمی گیرد این کارخانه شبانه روز بخار آمونیاک به هوا می فرستاده
این شرکت چندی پیش زیر فشار مردم که به رهاســازی پسآب های صنعتــی و سمی این کارخانه و آلودگی سطحی و زیرسطحی اعتراض داشتند راه حل دیگری پیدا کرد و با لوله گذاری ، این فاضلاب را به طرف دریاچه ارومیه هدایت کرد که این خود هم یک فاجعه بزرگتر زیست محیطی در منطقه محسوب می شود .
کارشناسان محیط زیست معتقدند امروزه دیگر حتی امکان کشاورزی در منطقه وجود ندارد و آبهای زیرزمینی هم آلوده شده است .
ازسوی دیگر طبق اطلاعات بدست آمده پوست بدن همه کارگران این شرکت براثر تماس با مواد قلیایی در معرض آسیب جدی قرار دارد و حتی دستگاه های انگشت نگاری کـه جهت حضور و غیاب کارگران درنگهبانی ورودی کارخانه نصب شده بود قادر به شناسایی اثر انگشت این کارگران به علت از بین رفتن پوست دستشان نبوده است .
آزمایش های متعدد ازآبهای منطقه نشان میدهد که دراثرنفوذ ضایعات کارخانه کاوه سودا به سفره های آبهای زیرزمینی آبهای منطقه آلوده شده است وچون هنوزاستفاده ازآب بسته بندی شده دربطری دراین منطقه توسعه نیافته است لذا اکثریت مردم همین آبها را مصرف می کنند . کارگرانی که دراین مجموعه کارمی کنند ویا قبلا کارکرده اند اغلب دچار ناراحتی های تنفسی وگوارشی وبیماریهای کبدی هستند بویژه کودکان و نوزادان درمعرض مسمومیت مرگبار قراردارند
۴ ـ مشکلات ناشی ازخشک شدن دریاچه ارومیه
خشک شدن دریاچه ارومیه بزرگترین فاجعه زیست محیطی نه تنها درایران بلکه درمنطقه ای به شعاع پانصد کیلومترازکناره های دریاچه است زیرا هم اکنون طوفانهای نمک دراطراف دریاچه شروع شده است و بتدریج همه بلورهای نمک دراثر تابش آفتاب و گرما به گردنمک تبدیل خواهد شد و همراه با باد وطوفان در تمام منطقه پخش خواهد گردید. می دانیم که چهل روستا در شرق دریاچه خالی ازسکنه شده اند ومسئولان می‌گویند شهرستان عجب شیر به حوزه دریاچه ارومیه بسیار نزدیک است و تا به حال شش مرتبه ریزگردهای نمکی زندگی مردم این منطقه را تهدید کرده است.
به گفته داود رضا عرب ،میزان نمک موجود دردریاچه ارومیه بیش از ۱۰ میلیارد تن است این نمک ارزشمند بیش ازمیزان مورد نیاز مصرف نمک کل جهان است اما برداشت این نمک دربهترین حالت به بیش از ۲۵۰ سال زمان نیاز خواهد داشت و درکنارآن هزینه های نگهداری وکنترل نمک وهمچنین انتقال آن نیز برای دولت ایران مشکلات زیادی بیارخواهد آوردبا این حال اگر روند نجات دریاجه ارومیه با موفقیت همراه نشود این حجم عظیم نمک می تواند محیط زیست و سلامت انسان ها و جانداران دیگر را بشدت تهدید کند و بنا به گفته ستاد احیای دریاجه ارومیه درنشست خبری ، درنتیجه خشک شدن دریاچه عفونتهای حاد دستگاه تنفس، آسم ،عفونتهای دستگاه فوقانی ، انواع سرطان و بیماریهای قلبی و عروقی افزایش خواهد یافت .
مهدی احمدی عضو ستاد احیای در یاچه اورمیه درمصاحبه با خبرگزاری کارایران، ضمن اشاره به کم‌کاری وزارت بهداشت درخصوص بررسی تأثیرات خشکی دریاچه ارومیه برسلامت مردم، گفت: «دراطراف دریاچه ارومیه به دلیل وجود گرد و غبارهای برخاسته از مناطق خشک دریاچه، مشکلات جدی برای سلامتی ازقبیل مشکلات تنفسی وفشارخون ایجاد می‌شود.همچنین نشست نمک وبازتابش خورشید برروی آن بر بینایی و پوست افراد تأثیر گذاشته و باعث بروزجدی بیماریهای پوستی وچشمی خواهد شد»
او نگرانی عمده درارومیه را رسوبات نمکی و فلزات سنگینی دانست که براثر خشکی دریاچه نشست کرده‌اند. به گفته این مقام مسئول با بلند شدن این رسوبات درهوا، بروز بیماری سرطان درمنطقه تشدید خواهد شد هم اکنون مردم از شوری آب درآذربایجان شکایت دارند واز نشست ۷۵ سانتیمتری زمین درشیخ ولی جنب شرفخانه که روزگاری بندر بزرگی درشرق دریاجه ارومیه بوده خبر می دهند. نشست زمین علامت بیابان زائی درمنطقه است .فعلاهیج مدیریتی در رابطه با مصرف آب دراطراف دریاچه وجود ندارد.
اخیرا نشریه ندای ارومیه اقدام به انتشار عکسهایی از دریاجه کرده است که براساس این تصاویر بستر دریاچه اورمیه که حاوی ده میلیارد تن نمک است، پس از خشکیدن کامل دریاچه و به دنبال وزش باد، تولید تپه های نمکی روان، شبیه همان شنزارهایی کرده که فقط در نواحی کویری ایران دیده می شود.
تشکیل چنین تپه هایی که در میان مدت قادر به مدفون کردن خانه های روستایی است زودتر از مدت زمانی اتفاق افتاده که قبلا کارشناسان پیش بینی آنرا می کردند.
خشکیدن دریاچه اورمیه سبب تغییر چهره زیستی منطقه شده و علاوه بر بالارفتن دمای هوا موجب پراکنده شدن نمک در هوا و بروز انواع خطرناکی از بیماریهای تنفسی، خونی و سرطانی در شهرها و روستاهای مجاور شده است.
خشک شدن ونابودی کامل بزرگترین دریاچه خاورمیانه ، فاجعه زیست محیطی عظیمی برای کشور خواهد بود وآغاز مهاجرت ها ی انبوه پیش خواهد آمد. متاسفانه سالهاست که برای احیای دریاجه بحث میکنند ولی تا کنون دراین خصوص هیج اقدام عملی انجام نگرفته است
فاجعه خشک شدن دریاچه ارومیه باین دلیل ایجاد شد که برروی تمام رودخانه هائی که به این دریاچه می ریختند سد زدند وازورود آب به دریاچه جلوگیری کردندواکنون نیز برای احیای دریاچه هیچ راه عملی غیر ازبازکردن سد ها و رها کردن آب به دریاچه وجود نداردوگرنه قطب کشاورزی آذربایجان همراه با دریاچه کاملا از بین خواهد رفت.
[i] سانا یکی از واحد های زیر مجموعه سازمان انرژی هسته ای ایران است ـ